Συνοικίες και τοπωνύμια του Αγρινίου και της περιοχής του*

Του Χριστόδουλου Εμμ. Θεοδωρόπουλου

Θα ήτο ευχής έργο να μάθουμε να σεβόμαστε την Ιστορία και μέσα σ' αυτή είναι και ο σεβασμός στα τοπωνύμια που άφησαν στον τόπο μας, οι κατακτητές που πέρασαν. Η τάση για «ελληνοποίηση» των πάντων, προδίδει αδικαιολόγητο «εθνικό πανικό». Το ότι επί χιλιάδες χρόνια διατηρούμε το αυτό (φυσικά εξελιγμένο) γλωσσικό ιδίωμα, αποτελεί άσφαλτη απόδειξη της εθνικής και φυλετικής μας συνέχειας. Από άλλα κινδυνεύουμε και όχι από τα πάσης φύσεως και προέλευσης τοπωνύμια. Πρώτος κίνδυνος η δημογραφική μας κάμψη και μετά ο γλωσσικός μας αφανισμός. Πιστεύω ότι η πόλη μας, αν κρατούσε το παλιό της όνομα «Βραχώρι». που έχει τούρκικη ρίζα και έχει ιστορία αιώνων, δεν θα ήτο έγκλημα. Το «Κάρλελι», όπως λεγόταν το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Αιτωλ/νίας κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και μετά και πήρε το όνομα από τον Λατίνο Ηγεμόνα Κάρολο Τόκκο, περιήλθε υπό οθωμανικό έλεγχο μεταξύ 1459 και 1473, πιθανόν γύρω στο 1470. Σε αγγλικό χάρτη του 1560 αναφέρεται το Αγρίνιο (Βραχώρι], ως Imbrahoar. Το όνομα σχετίζεται με την παρουσία και εγκατάσταση Τούρκων ιππέων, σπαχήδων, στην περιοχή μας, που αποτελούσαν την ελίτ του σουλτανικού στρατού. Κατά παραφθοράν του imbrahoar, προήλθε η ονομασία Βραχώρι.

Κατά τη γνώμη μου, η ονομασία Αγρίνιο, θα είχε θέση εκεί που είναι ο σημερινός Δήμος Νεάπολης (Ρουσέϊκα, Μεγάλη Χώρα κλπ.), αφού εκεί ήτο κατά την κλασική και βυζαντινή αρχαιότητα το Αγρίνιο. Αλλά το θέμα σηκώνει προφανώς αντιρρήσεις και διάλογο, που ελπίζω η ΡΙΖΑ δεν θα τον αρνηθεί.

Αλλ' ας επανέλθουμε στα τοπωνύμια του σημερινού Αγρινίου: Αρχίζουμε από τα εύκολα: Συνοικία «Τριανταφυλλιά» ανατολικά του σημερινού Ιερού Ναού Αγίου Χριστοφόρου (Νέου). Άγνωστο το από πότε επεκράτησε το ελληνικό αυτό όνομα, πιθανολογώ μάλλον από τους τελευταίους χρόνους της Τουρκοκρατίας, που άρχισε να ενισχύεται το ελληνικό στοιχείο στο Βραχώρι. Το αυτό συμβαίνει και με τη συνοικία «Αμυγδαλιά», ανατολικά της συνοικίας «ΩΡΑ» μέχρι το σημερινό νοσοκομείο.

Η συνοικία «ΩΡΑ», (από το ηλιακό ωρολόγιο), είναι η αρχαιότερη συνοικία του Βραχωριού και πήρε το όνομα από τον πέτρινο πυργίσκο με το καμπανάκι στην κορυφή του, στο σημερινό δημοτικό «Παρκάκι» της οδού Βλαχοπούλου. Λέγεται ότι κατά την κατασκευή των Γεφυριών του Αλάμπεη, δηλ. 360 μικρών τοξοτών γεφυριών, κατά τον 17ο αιώνα (στο βαλτοτόπι, μεταξύ Μουσταφουλίου και Συκιάς), ακουγόταν το καμπανάκι που υπήρχε στον πυργίσκο, για να κάνουν διάλειμμα οι εργάτες. Ευτυχισμένη εποχή, έστω και υπό Τουρκοκρατίαν!! Ηχορύπανση μηδέν!!!

Συνοικία «Κούλια», δυτικά της συνοικίας ΩΡΑ. Εκεί που είναι σήμερα οι καφετέριες επί των οδών Μπουκογιάννη, Γεωργίου Καραπαπά, Φλώρας Καραπαπά, Παπαγιάννη και Δημοτσελίου, θέση οχυρά (Κούλια, λέξη τούρκικη, που απαντάται σε όλη την Ελλάδα), κατά την Τουρκοκρατίαν, όπου κατοικούσε η αριστοκρατία των Τούρκων.

Συνοικία «Ποσέικα» μεταξύ των σημερινών δημοτικών οδών Σκαλτσοδήμου, Κύπρου, Μπαϊμπά, Κακαβιά και Πλατείας Τσακανίκα. Τη διασχίζει η δημοτική οδός lωάννου Στάϊκου. Η συνοικία του Πασά επί Τουρκοκρατίας, συνορεύει με τις συνοικίες «Κούλια» και «ΩΡΑ». Φαντάζομαι: ότι λίγοι Αγρινιώτες θα έχουν μπει μέσα στα στενά σοκάκια αυτής της συνοικίας. Αν δεν είχαν διανοιχθεί οι ως άνω δρόμοι που την περιβάλλουν και ιδία η οδός Ι. Στάϊκου που τη διασχίζει, αλλά και οι κάθετοι αυτής δρόμοι Καφαντάρη, Γρίβα και Αντωνοπούλου και δεν είχαν ανεγερθεί πολυκατοικίες, θα είχαμε μια τυπική μεσαιωνική ή τούρκικη συνοικία στην καρδιά της πόλης μας.

Συνοικία «Ντούτσαγα» από το όνομα του Τούρκου Αγά, που διαφέντευε την περιοχή του Βραχωριού, μεταξύ των σημερινών εκκλησιών της Αγίας Τριάδος και Αγίου Γεωργίου. Κύριο χαρακτηριστικό της Ντούτσαγας το «αυλάκι» που έφερνε νερό από την Ερημίτσα, που πότιζε τα χωράφια και εξυπηρετούσε τους κατοίκους στο διάβα του και κινούσε με την υδατόπτωση μύλους και έδινε το απαραίτητο για τη δέψη νερό στα Βυρσοδεψία.

Συνοικία «Καρυές». Από την Πλατεία Σιντριβανιού και κατά μήκος και πλάτος της οδού Ανδρέου Παναγοπούλου.

Θέση «Τζαμί». Από την Πλατεία Χατζοπούλου, κατά μήκος και πλάτος της σημερινής οδού Αγίου Δημητρίου. Το Τζαμί της Τουρκοκρατίας πιθανολογώ ότι ευρίσκετο μεταξύ σημερινής Πλατείας Χατζοπούλου και της διασταύρωσης των οδών Αγίου Δημητρίου και Κωστή Παλαμά προ της σημερινής παλαιάς οικίας Ι. Χρυσικοπούλου.

Αλλά ας προχωρήσω στα δύσκολα: Τοπωνύμιο «Φούσκαρι» που απαντάται σε μεγάλες περιοχές του Αγρινίου και κυρίως στη δυτική πλευρά της πόλης μας, αλλά και πέραν αυτής. Κατά τη γνώμη μου προέρχεται από το όνομα Ενετού Τοπάρχη, ονόματι Foscari, που εγκατέστησε στην περιοχή μας ο Λατίνος Ηγεμόνας Κάρολος Τόκκος, κατά τη Φραγκοκρατίαν από το 1204 και μετά. Το θέμα αυτό επιδέχεται έρευνα και ελπίζω να επανέλθω όταν συγκεντρώσω τα στοιχεία που αναζητώ .

Στα δύσκολα είναι και το τοπωνύμιο - θέση «Τρουμπές» του Αγρινίου που βρίσκεται στην άκρη της συνοικίας Πασέικα, μεταξύ των οδών Κύπρου, Ιω . Στάικου, κεντρικής Πλατείας και Μπαϊμπά. Η αείμνηστη ερευνήτρια Λένα Γιαννακοπούλου - Τριανταφυλλίδη (Τεύχος ΡΙΖΑ.Σ 45, σελίδα 45), σημειώνει ότι: «Έχω την εντύπωση ότι το τοπωνύμιο προέρχεται από την τρόμπα - τρούμπα - τρουμπές (με τουρκίζουσα κατάληξη) και υποδηλώνει αντλία για την άντληση νερού». Κατά τη γνώμη μου, το τοπωνύμιο, έχει σχέση με μουσουλμανικό νεκροταφείο, η δε λέξη «Τρουμπές υποδηλώνει την ύπαρξη ταφικού κτίσματος (ένα είδος μουσουλμανικού παρεκκλησίου) και αν δεν κάνω λάθος απαντάται και στην Καβάλα, όπου ήτο έντονη η τουρκική παρουσία.

Συνοικία «Γκένοβα»: Μεταξύ των οδών Καρπενησίου και Σιαδήμα. Η κατάληξη «οβα» υποδηλώνει οικισμό στα σλάβικα. Την άποψη ότι πρόκειται για τοπωνύμιο σλάβικης προέλευσης, ασπάζεται ο Κώστας Τριανταφυλλίδης και μέχρι πρότινος και ο γράφων. Κατά τον Αθανάσιο Παλιούρα το τοπωνύμιο «Γκένοβσ». υποδηλώνει παρουσία Γενουατών εμπόρων κλπ., αφού το Αγρίνιο επί αιώνες λόγω της θέσης του, ήτο το διάβα πάσης φύσεως ξένων, και σε κάποια φάση οι Γενουάτες εδημιούργησαν «σκάλα». Το ποια από τις δύο απόψεις είναι η πλέον ορθή, ελπίζω το μέλλον θα δείξει.

Πάντως υπάρχουν αρκετά σλαβικά τοπωνύμια στην πέριξ του Αγρινίου περιοχή, όπως «Μπίτσοβος», «Βελάουστα», «Σμόλινα», «Σπολάϊτα»,  μιας  και απαντάται παρουσία Σλάβων στην ηπειρωτική Ελλάδα από τον 7ο μ.Χ. αιώνα και μετά. Πρόκειται για την σκοτεινή πλευρά της ελληνικής Ιστορίας, με πολλά ερωτηματικά, αφού οι πηγές σχετικά με την παρουσία των Σλάβων, είναι ασαφείς και ελλιπείς.

Θέση «Ρουπακιάς»: Είναι η θέση που έχει επεκταθεί νοτιοανατολικά, κατά τις τελευταίες δεκαετίες το Αγρίνιο. Επί Τουρκοκρατίας απέραντος αμπελώνας και καπνοφυτείες. Μετέπειτα απέραντος ελαιώνας. Ως γη («μέταλλο»), με υπόγεια νερά, μοναδική. Σήμερα οικόπεδα, αλλά και περισσεύει χώρος για πάσης φύσεως γεωργική εκμετάλλευση. Η λέξη «Ρουπακιάς» έχει προέλευση από τη μεσαιωνική λέξη «Ρουπάκιον» υποκοριστικό του «Ρώπαξ», είδους δένδρου βελανιδιάς. Έτσι τα απέραντα δάση βελανιδιάς, έδωσαν κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους στον τόπο μας, το όνομα «Ρουπακιάς». Πρέπει να σημειωθεί ότι και το τοπωνύμιο «Ρουπακιάς» απαντάται και σε άλλα μέρη της Ελλάδος.

Θέση «Μαύρικας»: Απαντάται στην ευρύτερη περιοχή του Αγρινίου, σε αγροτικές εκτάσεις νότια της πόλης μας, μέχρι τη λίμνη Λυσιμαχία. Το τοπωνύμιο έχει τούρκικη προέλευση.

Θέση «Μούρεσι»: Περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα το Γενικό Νοσοκομείο Αγρινίου παρά την οδό Κόκκαλη. Προφανώς η «μουριά» (σκαμνιά) έδωσε το όνομα στην περιοχή.

Θέση «Μαντέμια»: Στις ράχες του Αγρινίου, όπου γινόταν εξόρυξη της γνωστής μαλακής γκρίζας πέτρας.

Θέση «Λυκοράχια»:  Βορειοανατολικά του σημερινού Ι.Ν. Αγίου Γρηγορίου.

Θέση «Λιβαδάκεια»: Νοτιοδυτικά των σημερινών λόφων Αγίας Παρασκευής και Προφήτη Ηλία.

Θέση «Τσάικας;»,  συνεχόμενη της θέσης Φούσκαρι και δυτικά αυτής. Από πού προέρχεται η λέξη «Τσάικας» αδυνατώ να εξηγήσω.

Αξιομνημόνευτα και τα νεότερα τοπωνύμια, που έχουν σχέση με τους ναούς που οικοδομήθηκαν ή και προϋπήρχαν της Ελληνικής Επανάστασης: Συνοικίες: Αγίου Χριστοφόρου, Αγίου Δημητρίου, Αγίας Τριάδας, Αγίου Γεωργίου, Ζωοδόχου Πηγής, Αγίας Βαρβάρα ς, Αγίου Γρηγορίου, Αγίου Avτωνίoυ, Αγίου Θωμά, Αγίου Κωνσταντίνου, Αγίας Παρασκευής κλπ.

Αξιομνημόνευτες οι νεώτερες συνοικίες του Αγρινίου, «Γιανούζι», νοτιοδυτικά του Αγρινίου, «Κλεπαϊτικα» βορειοανατολικά και «Δυο Ρέμματα» ανατολικά.

Η ιστορική διαδρομή της πόλης ακουμπάει όλες τις περιόδους της ελληνικής ιστορίας.

*Δημοσιεύτηκε στο Ρϊζα τεύχος 79,

Εκτύπωση